martes. 19.03.2024

COSINAS DE LA NUESTRA SIERRA 1682. Serragatinus cun dehtinu Cilipinas

Oi voi a cuntarbus l ́estoria de cumu el pairi frai Franciscu de Santa Catalina, definiol i procuraol dela probençia San Gregoriu Masnu de Cilipinas (Hilipinas), píi que déssili lus papelis pa embalcá cun cincuenta i seis relihiosus franzihcanus a essas ihlas, cuia lihta presenta frai Alonsu de Garrovillas, cun nazencia en ́Algarrobillas (Garrovillas), obihpáu Coria

Franzihcanu en Hilipinas. jpg
Franzihcanu en Hilipinas. jpg

El 23 d´agohtu de l´añu 1682, el pairi frai Franciscu de Santa Catalina, l´ordin dehcarzu San Francihcu, definiol i procuraol dela probençia San Gregoriu de Cilipinas, aconyegassi en´Andaluzía cun cincuenta i seis relihiosus franzihcanus i, ehpeta reladión cunel nombri, naturaleda i edá ca unu dellus, pa´que a nenguno embarazissili el su passu i tengassilis por sisnáus i filiáus a la probençia de San Gregoriu Masnu de Cilipinas i, é po´ellu, que suprica déssili dehpachu ordinariu dela lihta que presenta.

Anti el Consehu entriegó la mentá nómina delus relihiosus, encruyía la su presona, en 10 juliu l´añu 1682, i dí que lus tien combocáus pa lleval-lus a Celipinas po´lu que píi déssili probisión dellus ena fachenda qu´estilassi, pa´que puean embalcá.

Tres días endispués, el fihcal endilga que, anotándussi pol caminu qu´ehtilassi, el Consehu aterminó, al frai Franciscu de Santa Catalina, la lizençia que píi pa llebal-lus, a dichus relihiosus, palas misionis las Ihlas Cilipinas. Poíanssili dal lus dehpachus ena fachenda oldinaria, cun´encrusión lus nombris, edáis i lugal de nazençia delus dichus relihiosus.

Ihlas las Cilipinas, dijun, cuiu prencipal i premer ehtrumentu jue de nombrería poltuguesa: Elnandu de Magallanis, que jue injolmáu pol Francihcu Serranu i po´las caltas marear del cohmógrafu Maltín de Boemia i desotrus ahtrólohus cumu Rui Farelu.

Sigún el´ehtúiu del pairi frai Felis dela Güerta (2), las Cilipinas son un peazu islas, assín hucheás ena contempración del católicu monalca, el señó don Celipi II. La ihla de Luzón é la más considerabri po´la su ehtensol i riqueza. Nella ubu el su sentón la capital l´alchipiélahu i p´aquí aportarun lus premerus relihiosus, jundaoris desta santa i apohtólica probenzia de San Gregoriu Masnu. Relihiosus dehcarzus dela regulal i más ehtrecha oserbançia de nuestru señó pairi seráficu San Franciscu. Jue el Papa Gregoriu XIII quien la hucheó de San Gregoriu ne l´añu 1586.

Endenantis dessu, nel´añu 1576, frai Antoniu de San Gregoriu, naçíu La Hinujosa, obispáu de Ciá Rodrigu, quien ficandu pasal a evangelizal a las ihlas Salomón, alló dieciséis collazus i piio premisu, del rei Celipi II, p´embalcá desdi el pueltu San Lucas  Barramea, mentandu cumu premer preláu a frai Pedru d´Alfaru. Peru el Rei lus mandó a las´Ihlas Celipinas. Aconllegarun a Manila, cabeça i colti de toas las´Ihlas Celipinas, el 24 juniu l´añu 1577, siendu recibíus cun gran boatu po´el maehtri de campu, capitán, don Pedru de Chavis, casáu cun doña Ana dela Vera, el alferis Ehteban de Solís i el capitán general don Franciscu de Sandi, natural de Caçris i arcaldi que jue dela Audenzia de Méjicu. Estus úrtimos jueron lus conquistaoris i pacificaoris dela probençia Camarinis. Lus mentu cun´al tentu pol sel tos´ellus estremeñus.

Tamién, nesta espedición jundaora, jueron misionerus francihcanus delas probençias ehtremeñas, cumu frai Juan de Prasencia, predicaol, que jue enviáu a la Laguna de Bay i queó cunel calgu dela cuhtodia al fenecel frai Pedru d´Alfaru. El pairi Juan de Prasencia jue presona prencipal, presienti  d´arti i vocabulariu, po´el su dominiu la lengua tagala. Tamín estubun Frai Diegu de Cadalsu, corista, que feneció namás aconllegal al pueltu Vera Crus, i frai Alonsu de Valverdi, premer relihiosu legu qu´embalcó i feneció enas Cilipinas.

El 20 sestiembri l´añu de 1585, celebró capítulu la probençia San José, ena frelía dela Nuestra Señoa delus Ángelis de Cadalsu, salió electu, en menehtru probenzial, el pairi frai Juan de Santa María. Entri algotras cosas aterminossi jacel dejación dela cuhtodia de San Gregoriu i delus conventus fundáus po´ella ena Nueba Ehpaña. Essenta ya esta cuhtodia, del gobielnu enmeyatu dela probençia San José, trató frai Jerónimu de Burgus que  erigiesissi en nueba probençia. El Papa Sistu V, erigió esta Cuhtodia en Probennçia, embahu del mesmu nombri de San Gregoriu, a 15 de noviembri l´añu de 1586.

En Manila, capital de las´Ihlas Celipinas i resienzia del Gobielnu, tien esta probennçia relihiosa, a meyáus sigru XIX, su prencipal frelía i comuniá, el Rial Monahteriu Santa Clara i la Rial Ordin Tercera de Penitençia, cunel conventu dela Nuestra Señoa de Monteceli o de San Franciscu del Monti i e l´Espiçiu de San Pascual,  ehtramurus.

En 1855 abía ya 150 conventus po´toas las´islas, siendu menestru probençial frai Benitu de Madridejus, de quarenta i dos´añus d´edá, predicaol, definiol i essaminaol del obispáu la Nueba Caçris, en Camarinis.

Lus relihiosus que van, a las´Islas Cilipinas, nesa fecha l´añu 1682, despacháus po´la Su Mahestá, son lus siguientis, referíus liqueamenti a la Sierra Gata:

    El pairi frai Franciscu de Villamiel, naturá del lugar del su apóu, prioratu d´Arcántara, d´edá trenta i quatru añus.

    El pairi frai Gaspal de Santibañis, saceldoti naturá del lugar del su apellíu, obispáu Coria, d´edá ventisieti añus.    

    El pairi frai Alonsu de Santa María, naturá delu s´Oyus (Hoyus), obispáu Coria, d´edá trenta i un añus.

    El pairi frai Mateu de Peralis, naturá del lugar del su apóu (Peralis del Pueltu), obispáu Coria, d´edá trenta añus.

Algotrus relihiosus francihcanus embalcáus peltenecientis al obispáu Coria jueron:

    El pairi frai Alonsu d´Algarrovillas (Garrovillas), naturá del lugar del su apellíu, obispáu Coria, d´edá venticincu añus, que jue unu lus responsabris la misión.

    El pairi frai Juan Santanu, lestor de teología, naturá de Membríu, obispáu Coria, d´edá ventidós añus.

    El pairi frai Pedru Perona, saceldoti, naturá dela villa d´Arcántara, obispáu Coria, d´edá treinta i un añus.

    El pairi frai Domingu de Valençia, siendu naturá dela Villa d´Arcántara, Prioratu d´Arcántara, d´edá trenta i dos añus.

Delus obispáus de Prasencia i Badajó paltierun:

    El pairi frai Pedru de Zurita, saceldoti cun nacençia del lugar del su apou, en Zurita (Zorita), obispau Prasencia, d´edá trenta i seis añus.

    El pairi frai Alonsu dela Concesción, saceldoti, naturá dela Ciá Prasencia, d´edá ventiochu añus.

    El pairi frai Manuel de Zafra, naturá del lugar del su apellíu, del obispáu de Badajó, d´edá venticuatru añus.

Completarun el númiru de relihiosus francihcanus, pa esti embalqui a Celipinas, jasta un númiru de 57. Nel encruyóssi premeramenti el pairi frai Franciscu de Santa Catalina, pairi dela Probençia San Gregoriu i comisariu dessta misión.

NOTAS

1.- "Petición del francihcanu Francihcu de Santa Catalina d´aprobáu de lihta". ES.41091. AGI / 22.6.438 // FILIPINAS,82,N.118. Alchibu General d´Indias. Menesteriu de Curtura. Gobielnu d´Ehpaña. 1682.

2.- Huerta (dela) Félix. “Ehtáu Jográficu, Topugráficu, Ehtadísticu, Estóricu, Relihiosu la santa i apohtólica probençia san Gregoriu Masnu”. Emprenta lus Amigus de París. Manila 1855.

3.- Franciscu de Santa Inés (frai). “Corónica la probençia San Gregoriu Masnu. 1676”. Litografía de Chofre y Compaña. Manila 1892.

4.- Algotrus pairis francihcanus que cogulmarun la misión de 1682: Juan Abril, naturá Tortajá, obihpáu Teruel / Francihcu Tordelaguna (Torrelaguna), naturá Torrelaguna / Manué de Güeti, naturá Güeti, obihpáu Cuenca / Alonsu de Muedas (Moedas), naturá Moedas (dela Jara), arzobihpáu  Toleu / Juan d´Ocaña, naturá  d´Ocaña, arzobihpáu Toléu / Pedru de Zalzalehu, naturá Zalzalehu, arzobihpáu Toléu / Sebahtián de Villanueba lus´Infantis, naturá Villanueba lus´Infantis / José Nabarru, naturá Salinas, obispáu Origüela / Nicolá Serbent, naturá Ibi, arzobispáu Valençia / Francihcu de Berenguer, naturá la villa d´Onil, arzobispáu Valençia / Silvestri Gil, naturá d´Odón, arzobispáu Zaragoza / Agustín Marchán, naturá  Güenti Encarros, arzobispáu Valençia // José de Toléu, naturá Toléu // Juan la Concesción, naturá Santillana, arzobispáu Bulgus // José d´Osca, naturá d´Alacuás, arzobispáu Valençia // Francihcu de Madrí, naturá  Madrí // Agustín Ricu, naturá la villa d´Onil, arzobispáu Valençia // José d´Ivars, naturá la villa de Vinuesa (Benisa), arzobispáu Valençia // José d´Almoros, naturá la villa d´Almoros, arzobispáu Toléu // Domingu de San Lorenzu, naturá de Salamanca // Andrés del Saugu, naturá El Saugu (El Sahugu), obispáu Ciá Rodrigu // Juan de San Güenabentura, naturá de Segobia // Francihcu de Torris, naturá Graná // José Castel, naturá la villa Elchi, obispáu d´Origüela // Alonsu Peris, naturá Murcia // Gonzalu San Bernaldinu, naturá de Revellinus, obispado d´Astolga // Jacintu dela Mairi de Dio, naturá Medina Ríusecu, obispáu Palençia // Antoniu de San Pabru, naturá Frehnéu, obispáu d´Ahtolga //Antoniu Gahcueña, naturá Gahcueña, obispáu Cuenca // José delus Santus, naturá Madrí// Juan Villarubia, naturá Villarrubia (de Santiagu), arzobispáu Toléu // Pedru Guerreru, naturá  Priego, obispáu Jaén // Francihcu Crementi, naturá Sinarcas, obispáu Segolbi // Pedru Pitalqui, naturá  Ars, obispáu Toltosa // José de Santa Teresa, naturá Zamora // Juan delus Reyis, naturá Toru, obispáu  Zamora // Manué dela Bañeça, naturá de La Bañeça, obispáu d´Astorga // Juan de Bruneti, naturá  Bruneti, arzobispáu Toléu // Juan de San Frutus, naturá Torribeleña, arzobispáu Toléu // Blas de Ciempozuelus, naturá Ciempozuelus // Pedru de Villameyana, naturá de Villameyana, arzobispáu Bulgus // Manué de Getafi, naturá de Getafi, arzobispáu Toléu // Juan Lopis, naturá d´Ayora, obispáu Origüela // Francihcu Nuñis, naturá la villa Pliegu, arzobispáu Graná // Franciscu dela Concesción, naturá Torrejoncillu (del Rey), obispáu Cuenca.

COSINAS DE LA NUESTRA SIERRA 1682. Serragatinus cun dehtinu Cilipinas