jueves. 28.03.2024

A toponimia correcta i legal do val do Ríu Ellas

Os topónimus ó nomis dos lugaris son o maiol libru de historia que ten a xenti dunha comunidai. Na toponimia podemos lel historias de antigus habitantis, da fauna que habitó ó habita esa zona, a conformación do terreu, a economía, o comerciu, a relixiosidai, a flora i a vexetación do pasau i do presenti etc. Na toponimia está o ADN dunha terra i do pobu que a vén habitandu desde fai centus ó milis de anus, i ben recollía i analizá resulta fundamental  pó coñocimentu da historia local i comarcal, da identidai das persoas.

No val do Ellas encontramos unha disociación evidenti entre as formas popularis i autóctinas que utiliza a xenti dos Tres Lugaris i as formas alterás que aparecin oficialmente nos catastrus, nos indicadoris, no rexistru, nos DNI etc. Os valverdeirus, lagarteirus i mañegus utilizan os nomis dos lugaris do val do Ellas en valegu, cá un na fala do sei lugal, mentras que a oficialidai adopta, adapta, deforma i destroza os topónimos, mutas vedis nun castelán macarrónicu, que ia non é a forma popular pero que tampoicu é ná en castelán.

Comu resultau da presencia histórica do valegu nestas terras, a toponimia dos Tres Lugaris é hoxi casi enteiramenti valega pesi á intensa, temperán i secular presión oficializadora i uniformizadora do castelán. Hai algunhas castelanizaciós antigas que afectorin á primitiva forma valega i a alterorin parcialmenti; desti xeitu, Centieiras foi traducíu en Centeneras i logu a xenti a refidu no híbridu Centeneiras (cuandu a vó común é centeu); O Colmeal foi traducíu por El Colmenar i logu a xenti refidu en O Colmenal (cuandu a vó común é colmea) etc. 

Foran sistemáticas as traduciós dos artículus; por exemplu, As Hortas ó O Sobreiru que se convertiron oficialmente en Las Hortas (cast. correctu Las Huertas) i El Sobrero (cast. correctu El Alcornoque); a adaptación da terminación –eiru/a en -ero/a: A Cancheira ó Pesqueiru pasorin a La Canchera i Pesquero; as terminaciós dos plurais: Os Ameais, Os Carcavós, Os Chas etc., pasorin oficialmenti a Los Ameales (cast. correctu Los Alisales), Los Carcavones i Los Chanes (cast. correctu Los Llanos); os soíus inexistentis en castelán se axeitorin á súa fonética i asina A Laixa foi oficialmente La Laja, i Xinxeira foi Gingera (cast. correctu Guindo).

O causu é que normalmente se “traduciu” daquela maneira tó o que foi posible i máis ó menus transparenti: por exemplu Arroiu Soidi pasou a Arroyo Soidi (cuandu en correctu castelán sería Arroyo Salud), e inclusu as “traduciós” raiorin o esperpentu i o ridículu en casus comu Fonti Cerdeira > Fuente Cerdera (cast. correctu Fuente Cerezo), Canchal dos Cuellus > Canchal de los Cuellos (cast. correcto Canchal de los Conejos), Arroiu de Arregañacús > Arroyo de Regañacruz (sic) (cast. correcto Arroyo de Regañaculos), ó mesmu un inocenti Os Coitus (cast. correcto Los Cotos) foi traducíu nun ná pudorosu Los Coitos. 

Mutas foron as animalás que se cometeron no excesu de celu dos axentis uniformizadoris en castelán, como ha pasau en Galicia, en Asturias, no País Vascu, en Cataluña, en Valencia i en tós os territorius ondi a lingua autóctona historicamenti (i por tantu a toponimia) era i é oitra diferenti do castelán. Dois exemplus clásicus en Galicia foron os topónimus Niño da Aguia, que hasta fai mui poicu aparecía en catastrus i rótulus como Niño de la Guía cuandu a súa tradución correcta au castelán sería ”Nido del Águila”, i Lama Má, que hasta hai mui poicu aparecía nos rótulus i catastru como La Mamá, cuandu en castelán a tradución correcta sería “Barro Malo”.

Nestis territorius citaus, gracias ás súas leis de normalización seidas de cá un seis estatutus de autonomía, ia a toponimia ten como forma única i oficial a forma autóctona en galegu, en catalán etc., menus no País Vascu, ondi a toponimia ten forma dobri: en castelán i en vascu (Arrasate/Mondragón, Gasteiz/Vitoria etc.). Pero non é asina no Val do río Ellas, ondi as formas popularis históricas i autóctonas sólu existin na fala da xenti pero sen niñún recoñocimentu oficial, co que corrin un seriu riscu de perdelse.

Doci anus despois de que a Junta de Extremadura declarase A Fala como Ben de Interés Cultural (BIC), seguimos esperandu a que algunha autoridai competenti le aplique á toponimia dos Tres Lugaris o estipulau no artículu 10.2.g. da Carta Europea das Linguas Rexionais i Minoritarias cuandu didi que España se comprometei en 2002 anti o Consellu de Europa a:

<O empreu ó adopción, no sei casu conxuntamenti coa denominación na lingua oficial, das formas tradicionais i correctas da toponimia nas linguas rexionais ó minoritarias>.

Pero mentris as autoridais non dan o primeiru pasu, a sociedai civil, que sempris vai un pasu por diantri da clasi política, ten tó o dereitu legal a usal oficialmenti as formas “tradicionais i correctas” en valverdeiru, lagarteiru i mañegu. Quel didel: se podi usal As Ellas, Valverdi, Os Ameais, As Alfenás, U Carballal etc., en rótulus, impresus oficiais, webs municipais, declaraciós da renda, testamentus, impresus municipais etc. Son formas totalmenti legais i temus dereitu a usalas. Ei, sempris que mandu unha carta desde Galicia a algún amigu das Ellas ó de Valverdi sempris poñu no sobri As Ellas/Eljas (Cáceres) ó Valverdi du Fresnu/Valverde del Fresno (Cáceres) i chegan perfectamenti.

Polo prontu, animu a sierradegatadigital.es a que dé o primeiru pasu nesti sentíu i cuandu escriba sobri os Tres Lugaris poña sempris os topónimus dos axuntamentus en bilingüi valegu/castelán: Valverdi du Fresnu/Valverde del Fresno, As Ellas/Eljas, S.Martín de Trebellu/S.Martín de Trevejo, i os topónimus menoris sempris na súa forma autóctona i correcta: Os Coitus, Canchal dos Coellus, A Ponti Vella, U Carballal, Arroiu Sobreiru, A Levadiña, U Soitu etc. Sería unha mui boa maneira de indicale a toas as autoridais cómo con boa voluntai i sen meu niñún se deberían cumprir as normativas, nesti casu europeas. Cuandu as autoridais non se decidin a cumpril as leis que protexin dereitus, a sociedai civil ten que tomal a iniciativa.

A toponimia correcta i legal do val do Ríu Ellas