Ia que España ratificó a Carta Europea das Linguas Rexionais i Minoritrias, á vista do expostu no capítulu II.3, as falas dos Tres Lugaris ó valegu do Val do Río Ellas, aínda que non teña recoñocimentu estatutariu nin unha lei ó norma concreta que o protexa especificamenti, si ten unha oportunidai valiosísima de normalización coa aplicación da dita Carta Europea: é posibli a introdución do estudiu da lingua comu materia do curriculum escolar i na universidai estremeña; a entrá i uso normal da lingua na administración local; a oficialización da toponimia urbana i rural nas súas formas autóctonas (Valverdi, As Ellas, Trebellu, U Carballal, As Alfenás, As Chas etc.), independentementi de que as autoridais políticas i académicas estremeñas o considerin galegu, portugués ó tibetanu i le chamen fala, xalimego ó o que queiran. Coa CELRM na man tó isu i mutu máis é posible, i non hai administración ó tribunal que poia conculcal esis direitus, porque derivan dunha norma europea que ia forma parte da materia constitucional española.
O recenti 3º Informi sobre o cumprimentu en España da Carta Europea das Linguas (http://www.coe.int/t/dg4/education/minlang/Report/PeriodicalReports/SpainPR3 Part2_es.pdf) é bastanti contraditoriu i melifluo ao falal do galegu i portugués exterioris a Galicia i Portugual en xeral i do valegu do Ellas ó dos Tres Lugaris en particular. Se nota mutu o pesu i a presión dos gobernus autonómicus na achega de datus erróneus (cuandu informan, porque o normal é que calen i non informen, pa desesperación dos expertus europeus) i, por tantu, no resultau final, se nota a ausencia de información das autoridais extremeñas i a ausencia de compromisu das actuais autoridai galegas i portuguesas, pois no 2º Informi (2008) as falas galego-portuguesas exteriores a Galicia i Portugal seian mutu millol parás que nesti oitru 3º Informi (2012).
Resulta chocante que esti 3º Informe se refira ao valegu do Ellas unha sola vé comu “Portuguese in the Jálama valley” (parágrafu 11) i posteriormenti mutas vedis comu “Galician in Extremadura” (parágrafus 141, 171, 172, 173, 174, 175, 204 i 224), pero resulta inconcibibli que se diga do “Portuguese in the Jálama valley” que “the use of Portuguese in the Jálama valley and Herrera de Alcántara has almost disappeared”(!!!) cuandu o índice de usu habitual das variedais locais supera o 90% dos cuasi 5.000 habitantes do val. Nós pensamus que alguén le proporcionó datus totalmenti erraus i non fideron casu do informi documentau i actualizau sobri as falas galegas de Asturias, León i Zamora, i sobri o valegu do Ellas, que le facilitó a Real Academia Galega i asociación ProLingua en xuliu de 2011.
Efectivamenti, o portugués autóctonu de Estremadura agoniza, por mutu que as autoridais estremeñas hubesen introdudiu nos últimus anus o estudiu da lingua portuguesa en escolas e institutus i que hoxi 30.000 alumnus estremeñus estudin portugués. Fai quindi anus ia denunciaba Manuel J. Sánchez Fernández unha acelerá agonía do portugués estremeñu que había comezau nos anus 1940 cuandu se interrumpei a transmisión xeracional:
Los bilingües suelen ser de menor instrucción. La alfabetización (sólo en español) ha contribuido al sentimiento de inferioridad de los lusohablantes, y todo fue españolizado: las calles, las letras de la música popular, incluso los apellidos, y muchas veces de forma aberrante y hasta ridícula, cosa bien propia de la época franquista. Pocos oliventinos quedan ya con hipocorísticos portugueses (...). También la toponimia, en general fonéticamente españolizada y morfológicamente portuguesa.
Do valegu de Extremadura didi o 3º Informi que ninguén achegó información sobre as acciós tomás polos gobernantis de Estremadura, información que le había síu requirida ia no 2º Informi i que por agó continúan sen coñocel.
Estremadura non respondei ó respondei inexactitudis, peru as autoridais españolas informorin –como medías de fomentu da lingua- da aprobación en 2008 da creación dun “Museu da Fala” en San Martín de Trebellu, coisa que non é certa. Se aprobó en 2008 a creación dun Centru de Estudius sobre a Fala i a Cultura dos Tres Lugaris, pero hasta fai un mes (abril de 2013) non tiña consignación presupostaria (74.000 eurus), dois anus despois de recollía a documentación pa esti terceiru Informi.
Informorin as autoridais estremeñas de que hai paneis bilingüis nas callis e na sinalética, pero isu non é niñún logru de niñunha medía de fomentu da lingua por parti de autoridais estremeñas ó españolas, isu foi unha iniciativa local i voluntaria de cá un dos axuntamentus: dendi 1991 nas Ellas, dendi 2000 en San Martín de Trebellu i dendi 2005 de Valverdi. Que ninguén se atribúa méritus doitras persoas ó instituciós.
As autoridais recoñoceron que o valegu de Estremadura está ausente dos meius de comunicación i que o sei empregou polas autoridais locais é “inexistenti ó de menol importancia”. I as autoridais non informorin acertadamenti porque o valegu se usa esporadicamenti en artículus en semanarius comarcais (Agatae, sierradegatadigital.com...) i o sei usu polas autoridais locais é relativo, ia que As Ellas i San Martín o usan en avisus, plenus, bandus etc., aínda que non en impresus i documentación oficial porque, ao non existil unha normativa ó unhas orientaciós comús pa escribil, os funcionarius non se atreven a felo oficialmenti, pero o usu das tres variedais valegas nos concellus é a norma na atención ao públicu, por teléfonu etc., i mesmu na maioría dos concellais i alcaldes nos plenus i comisiós municipais.
No campu educativu, causa indignación que as autoridais estremeñas informen con desvergoña que o valegu, en cá unha das súas variedais (valverdeiru, lagarteiru i mañegu) non se imparti nas escolas “con regularidai” (cuandu simplementi non se imparti), pero alegan que o proxectu “A fala na escola” pretendi integral o valegu no curriculum educativu, desenvolvel novas ferramentas educativas, difundil a fala entri os máis novus etc., cuandu esti proxectu foi eliminau polas propias autoridais estremeñas fai dodi anus (!!!), no anu 2001. O Comité de Expertus do Consellu de Europa pediu máis información sobri esti proxectu pero non le foi proporcioná, comu non poía sel doitro xeitu. Mais ocurri que o Comité de Expertus ignoró o dossier que le achegó ProLingua en que se informaba de que no cursu 2000/2001 se introduciu a fala sólu comu “actividade extraescolar” nas tres escolas do val i que, inexplicablimenti, nunca máis se volvei impartil.
Con esti cuairu sobri usus lingüísticus do alumnau que a seguil expoñemos, comprobamos por unha banda que o “portugués do Val do Xálima” (sic) non é unha variedai en vías de desaparición i, pola oitra, que é absolutamenti inxustu, inmoral i anticonstitucional que o “valego de Estremadura” esté excluíu do mundu escolal, por isu as autoridais evitan dal datos oficiais ó dan datus enganosus, pa agochal a súa indiferencia:
|
Lingua dos alumnus |
Na casa / Na calli |
Na escola |
Na aula |
|
Valegu |
63% |
59% |
2% |
|
Castelán |
26,5% |
26,4% |
95% |
|
As dúas |
10,5% |
14,6% |
2,2% |
Cuairu: usus lingüísticus do alumnau do Val do Ellas (con datus sacaus de Ramallo 2011).
Vistu o cuairu anteriol, i recoñocendu que no anu 1999 se celebrorin congresus i se editorin publicaciós por iniciativa da Junta de Extremadura, non é de estrañal que as autoridais cubran agó o expedienti pó pasau recenti sobri ensinu universitariu e investigación sobri as falas informandu simplementi de que hubu en 2007 un cursu de verán en San Martín de Trebellu i que existi unha gran actividai de investigación lingüística sobri estas falas; polo menus tenin o decoru de recoñocel que istu non se fidu dendi as instancias políticas estremeñas postu que dambas as acciós foron iniciás i levá a cabu pola Universidai de Vigo, aínda que o cursu de verán foi realizau en colaboración coa Universidai de Extremadura (UNEX). Mesmu, supoñemos que de recheu, informan as autoridais dun cursu de verán “Curso intercomarcal rayano” en xuliu de 2005 que “buscaba investigal sobri as fólligas na fala dos seis vidiñus portuguesis”. Pa ná. Esti cursu trató temas de arti, xeografía i sociedai a dambos os laus da fronteira i foi celebrau en Cadalso, non se tratorin nel temas relativus á fala do Ellas. Quel didel: nos últimus dodi anus as autoridais estremeñas ná fideron en favor das falas do Ellas, i a verdai non se poi disimulal.
“O Comité de Expertus non recibiu niñunha información sobri cursus de valegu pós non falantis en Estremadura”; “Non foi achegá niñunha información no terceiru informi periódicu”; “No terceiru informi non foi achegá tal información”; “O Comité de Expertus carecei de información sobri medías tomás polas autoridais i alentó ás autoridais a que achegorin esta información” etc. Esti tipu de declaraciós é esaxeradamenti abundanti ao longu de tó o 3º Informi referíu ao que os expertus europeus chaman “galego de Estremadura”. As autoridais fadin oivíus xordus, non colaboran i non informan, quizás porque non tenin ná sobri o que informal i porque se informan recoñocerían pública i notoriamenti a súa inactividai na protección do valegu do Val do ríu Ellas ó de Xálima en Estremadura.
A Conclusión 4ª i última da resolución adoptá por tós os asistentis ao Cursu de Verán “A Fala de Xálima” (San Martín de Trebello, 12 de xullo de 2007), organizau conxuntamenti polas universidais de Extremadura i Vigo, i ao que asistiran especialistas dunha dudia de universiais españolas i portuguesas, era diáfana cuandu dedía:
4º.- Instamos ás autoridais extremeñas á aplicación inmediata nos tres concellus da Parti II da Carta Europea das Linguas Rexionais i Minoritarias i, en determinaus ámbitus como o educativu i o administrativu, a aplicación do articulado da Parti III.
Ia han pasau cuaxi seis anos dendi aquela declaración pública de expertos de universiais catalás, madrileñas, galegas, portuguesas, extremeñas etc., i na há cambiau. Pero ia vai sendu hora de que se empecin a movel as coisas, porque do contrariu estas falas poin dal signus de disolución. Por isu pedimos simplementi o obviu: que se apliquen as leis protectoras das linguas que España subscribiu internacionalmente i que forman parti das lexislación española. Con que se apliquen minimamente estis preceptus legais, tendu en conta a alta estima de valverdeirus, lagarteirus i mañegus polas súas falas, esta riqueda estaría salvá pa sempris i esta realidai lingüística ben promocioná sería un focu de atracción turística i cultural de primeira ordi.