jueves. 28.03.2024
La opinión de
Xosé Henrique Costas

Xosé Henrique Costas

Lingüista. Profesor de la Universidad de Vigo

Agó é a hora?

A Diada de adier foi unha festa cívica, alegri i reivindicativa, con millóns de persoas nas callis de Barcelona, unha...

Poesía en Valverdi

Leu con inmensa alegría nesti dixital que se ha celebrau o pasau día 16 un Día da Poesía en Valverdi du...

Rajoy en Sangenjo

Entri oitras mutas coisas i Prestiges, Mariano Rajoy pasará á historia de Galicia como o únicu vicepresidenti que...

De librus, libreirus i librerías

Da mesma maneira que algúns sabius vaticinorin o fin da radiu coa popularización da televisión, nun mundu...

O Movimentu dos Sem Terra (MST)

Veñu dicendu desdi fai ia algunhas semanas que Brasil é unha terra de fortis contrastis ondi tó é enormi, o...

Rosinha quería ser branca

Fai dúas semanas empecí a falar do Brasil , do namorau i fascinau que estó ei daquela inmensa terra i das...

Falandu na cidai de Cáceres

Me contan que o amigu Antoniu Corredera, colaborador tamén de sierradegataditigal, via a dar unha conferencia titulá...

Felí San Bras

Un dos santus máis popularis do calendariu litúrxicu é o San Bras, ó San Brais, comu le didemus en Galicia,...

Algunhas ideas novas que son as ideas de sempris

Fai ia 22 anus, Severinu Lopi Fernandi, naquela época tenenti de alcaldi i profesor du colexiu das Ellas, me había enviau unha carta persoal na que me expoñía algunhas ideas que tiña pensau leval a cabu pa potencial i prestixial as tres falas du val du ríu Ellas, chamás en conxuntu valegu ó xalimegu.

Falaba Severinu dunha primeira etapa de mentalización i concienciación da xenti, dus falantis, i en paralelu manifestaba que pensaba fer us seguintes traballus:

- Un dicionariu trilingüi castelán/valverdeiru-lagarteiru-mañegu.

- Unha asociación de amigus da Fala.

- Unha revista local en lagarteiru.

- Un dicionariu unicamente lagarteiru de vodis que difiran mutu du castelán.

- Introducir u lagarteiru na escola (proxectu curricular).

- Editar textus.

- Empezar a fer un arquivu lingüísticu-históricu da zona.

Despois de 22 anus, vemus comu hai coisas que se han feitu, oitras que se empezorin a fer i quearon truncás, i outras que non se fideron nunca. A asociación soñá chegó a funcionar, se chamó Fala i Cultura i estaba presidía polo mañegu Domingus Fradis, pero poicu a poicu foi desfalecendu, non chegorin recambius nin xenti nova a traballar nela i acabó por desaparecer. Fala i Cultura impulsó a celebración anual e itineranti do Día da Fala, a edición dalgunhus librus, a celebración de varius congresus internacionais e inclusu tiña intención de creal un Museu du Adeiti i du Viñu ondi tamén tenría a súa sé a asociación. A falta de aixúa institucional a nivel provincial i autonómicu i diversas circunstancias persoais dus membrus da directiva provocorin a inacción da asociación.

Do dicionariu non sabemus ná. Si se chegorin a publicar algúns glosarius por Jesús Rey Yelmo (1999) ó Martín Galindo (1999), un “Eizionariu castelán-xalimegu” por Quiles Casas (2004), ó u máis redenti, u vocabulariu elaborau pola viguesa Arancha Román (2013) que contén 6.000 vodis das tres falas, i que na nosa opinión ten que ser a basi sobri a que se elaborin futurus dicionarius, tantu u gran dicionariu das falas dus Tres Lugaris comu un necesariu dicionariu castelán-valegu, imprescindibli pa quen queira aprender esta fala ó mesmu pús escolaris i persoas interesás en escribir nela.

Revistas chegorin a existir dúas, unha titulá “A Fala”, da que non recordu se habían seidu un ó dois númerus, i “Anduriña”, unha revista propiamenti du concellu das Ellas que agó leva a asociación lagarteira U Lagartu Verdi. U problema que le veu ei a Anduriña é que está demasiau centrá en temas exclusivus lagarteirus, ten poica colaboración de persoas de fóra (de fóra das Ellas i de lugaris distantis) i que, au non haber unha normativa unitaria das tres falas, nunca saberemus si poeremus escribir como nela se escribi ó non.

U tema da introdución da Fala na escola tiña que ser un obxetivu prioritariu, necesariu, urxenti i vital pa estas falas. I coa aplicación da Carta Europea das Linguas Rexionais i Minoritarias si que é posibli. Pero non solu introdución du estudiu da Fala nas escolas i nu institutu, non. Tamén serían necesarius cursus pa adultus, pá xenti normal que fala i quer escribir u que fala, pa méicus, profesoris, asistentis sociais, persoal da residencia de vellus, persoal de hostelería etc. I tamén, por supostu, cursus de Fala ofrecíus a estranxeirus i persoas foráneas que queiran aprendela, por exemplu comu fan noitrus mutus lugaris de Europa en cursus de verán. Pero pa isu ten que haber unhas mínimas orientaciós escritas, unha mínima gramática (que ia a hai), un mínimu dicionariu (que ia u hai).

Sen esas orientaciós normativas sería mui complicau produdir i editar textus, pero con elas u problema económicu non sería tal gracias ás ediciós dixitais: mutus librus se poin fer on-line, comu tamén traduciós, revistas etc., i tó tipu de ideas posiblis (librus de codiña, herbolarius, menús, guías turísticas, rutas de camiñantis etc.) en edición dixital consultabli en tó tipu de soportis (móbil, i-Pad, computador) i descargabli pa quen queira ter us textus en papel.

I aquí, na vía dixital, entra tamén u dus arquivus lingüísticus e históricus sobri esta zona du val du Ellas. É posibli i viabli crear unha web pa introdudir nela documentus antigus; fotus vellas; gravaciós de audiu i de vídeu; traduciós; materiais escolaris na fala etc., etc.

As ideas pú futuru du valegu son as de sempris, pero agó coa ventaxi de que contamus coa aixúa das novas tecnoloxías, que mos fain mutu máis facis as coisas i mus estoxan mutus eurus. Ei creu nesta nova asociación A Nosa Fala que está nacendu, creu que poi chegar a fer coisas mui interesantis si, por unha parti, us seis dirixentis sabin negociar coas autoridais locais, provinciais i autonómicas; si sabin seducir au profesorau das escolas; i, por oitra parti, a fundamental, si logran implicar con entusiasmu a boa parti da poboación, principalmenti a xenti nova.

Ei non deixu de soñar con coisas... i agó mesmu, por exemplu, imaxinu a revista Anduriña on-line, cun deseñu atractivu, fotus en color, enlacis e hipervínculus pa ampliar informacións, noticias i colaboracións en cá unha das tres falas, i tamén en galegu i en portugués, as linguas fraternais. Soñu e imaxinu unha web de referencia pa tó u que teña que ver coa Fala: historia, toponimia, gramática, normativa, léxicu, dicionariu, exercicius pa aprender a falar/escribir, noticias sobri a Fala, us falantis i as oitras falas du mundu...e inclusu cun tradutor simultáneu (mui fácil de fer a partir dus tradutoris feitus ia pa galegu, castelán i portugués).

I non, non me chamen utópicu en plena crisi, istu que imaxinu non é ná caru, solu hai que ter voluntai i organización, i pir que se cumpran as leis, que pa isu están. U caru de verdai é perder unha sola palabra, porque con ela morri un mundu, un cachiñu de historia i mutu du ADN da nosa identidai colectiva. Mereci mutu a pena poñerse a traballar. Ánimu i adientri, amigus i amigas da Nosa Fala.

 

Pau Casals

U venris pasau tuvi a fortuna de que acudiran á presentación dun libru mei en Valverdi unhas sesenta persoas. Pa mí...

As cancións da Navidai

Toas as culturas do mundu han celebrau sempris o solsticiu de invernu con diversus ritus i tradicións. Así por exemplu, os...