Leu con agradu en sierradegatadigital (http://www.sierradegatadigital.es/articulo/ ocio1/coleccion-conoce-caceres-pueblo-pueblo-incorpora-eljas-catalogo/20140213 122930012462.html) que a Diputación de Cáceres acaba de editar un folletu turísticu sobri u aixuntamentu das Ellas, comu está fendu con oitrus mutus da provincia. Nestis folletus se exaltan as beledas du lugal i us seis atractivus. A noticia de sierradegatadigital didi literalmenti nunha das sus partis:
“Otro de sus atractivos es 'U lagarteiru', dialecto único en España, conocido como A Fala, que también se habla en otras localidades de la Sierra de Gata como San Martín de Trevejo o en Valverde del Fresno.”
I u mei ei filólogu empeza a intranquilizarse un poicu. Por partis: non é que sea “oitru máis” dus seis atractivus, é que hoxi por hoxi u falar lagarteiru é u máximu atractivu cultural das Ellas i u sei máximu sinal de identidai. Se aus lagarteirus le quitasin u castelu, dau que hai udias de castelus i mutu mellor conservaus, non deixarían de ser lagarteirus (máis pobris histórica i artísticamenti, isu si) pero se le quitasin a súa fala serían irrecoñociblis i perderían tó u sei potencial cultural, a súa forza histórica i unha das maioris ventaxas que tenin pú futuru.
U dialectu (sic) lagarteiru é únicu en España, didi u folletu; claru está, i nu mundu i nu universu sideral, comu é únicu nu mundu u occitanu aranés du Val de Arán ó u catalán alguerés falau en Italia, pero u lagarteiru non é niñún dialectu nu sentíu de 'coisa menor' que se desprendi sempris desti tipu de información. Un dialectu é simplementi unha variedai xeográfica dunha lingua, non unha lingua subalterna i subordiná a oitra, unha lingua menor. ¿De que lingua é dialectu u lagarteiru? Digamus que toa a filoloxía i a lingüística tenin como puntu de encontru que u lagarteiru, i u valverdeiru i u mañegu, son un conxuntu de falas que forman un grupu especial dentru da familia de falaris galegu-portuguesis. A palabra dialectu, comu a palabra fala condu se fai sinónima de dialectu, ten hoxi un sentíu negativu, inferiorizante, minorizador i a vedis despectivu, polo que us lingüistas respetuosus con toa forma de expresión dunha comunidai, preferimus a palabra non estigmatizá “variedai” (xeográfica) dentru du conxuntu de falas que forman unha lingua.
Non fai mutus anus ei lía nunha revista de viaxis que en Angola se falaba portugués “y una serie de dialectos africanos”, quer didel, u portugués era unha señora lingua, europea, con literatura, oficial, con toas as da lei (dus fortis) i as linguas africanas de Angola, falás por millós de pesoas i vehículus de comunicación milenarius daquelas ixentis, eran despectivamenti “dialectos africanos”. Pois non, nin aquelas son dialectos africanos, porque son linguas da familia bantu tan dignas comu u kikongu, nganguela, xokwé, kimbundu etc., nin u lagarteiru é “un dialecto extremeño”, usau sempris 'dialecto' con connotaciós de ruralidai, atrasu, incapadidai, oralidai, non oficialidai etc.
Creu que sería máis formativu, precisu, neutru, pedagóxicu e informativu que se dixesi algu asina comu que “U lagarteiru, ixuntu cu valverdeiru i cu mañegu, forman u conxuntu de falas chamás 'de Xálima' ó 'du ríu Ellas', a terceira rama du galegu-portugués”. Pidu, pois, un poicu de precisión, respetu i rigor á hora de presentar publicamenti estas falas. Non son unha zarapallá, un chapurreau, unha coisa híbrida, un dialectu, son, con tó u orgullu i a certeda científica du mundu, a terceira rama das falas galegu-portuguesas, unhas falas de orixi galega con personalidai propia. ¿A quen le molesta a verdai?
I rematandu esta contribución. Leu na web oficial da Diputación de Cáceris que u 19 de febreiru vai ter lugar en Perais du Portu unha ixorná sobri u Parque Cultural da Serra de Gata. Leu us seminarius de traballu, leu us programas i non encontru niñunha referencia ás falas du Val du Ellas. Niñunha. I se a Serra de Gata ten forza e identidai un sei patrimoniu cultural inmaterial é na presencia i vitalidai destas falas, que resultan dun atractivu turísticu i cultural de primeira liña.
Faiu votus porque us meis amigus de A Nosa Fala estén presentis nesa ixorná i participen activamenti nus programas científicu, educativu i turísticu desi Parque Cultural. Sería un pecau imperdoabli que a “Fala”, valegu ó xalimegu, non fosi un tema transversal nus contíus de tós estis programas: comu estudiu científicu, pa organizal actividais, cursus, encontrus nacionais e internacionais etc., arreor desta realidai; comu recursu educativu porque se u valegu non entra na escola i non se fain materiais didácticus de calidai en valegu a degradación da fala dus máis novus está máis que servía; i estas tres falas comu recursu turísticu, non solu dus Tres Lugaris. Depositu toas as miñas esperanzas nu bo fer da ixenti de Adisgata, de A Nosa Fala i de U Lagartu Verdi, pois esperu que elis poñan a fala encima da mesa de traballus i en cá un dus seminarius. Insistu en algu que ia he repetiu nestas páxinas máis vedis: u valegu ó xalimegu ten un potencial económicu, turísticu, identitariu i cultural excepcional du que non se debería desaproveitar nin un gran.