viernes. 29.03.2024

U valegu du Val du ríu Ellas i a Carta Europea das Linguas Rexionais i Minoritarias (I)

A protección das linguas rexionais i minoritarias nu ámbitu xeográficu europeu ten u sei instrumentu específicu na Carta Europea das Linguas Rexionais i Minoritarias (CELRM) du Consellu de Europa, feita en Estrasburgu u 5/11/1992.

A ratificación da CELRM en España se levó a cabu u 9/4/2001 i a súa publicación en BOE non se produciu hasta u 15/9/2001. U Consellu de Estau, en ditami 1492/92, apreció a natureza política da Carta, polu que foi precisa a autorización das Cortes Xerais. U sei valol i forza de Lei resulta indiscutibli i en materia lingüística forma parti du bloqui de constitucionalidai, xuntu con u artículu 3 da Constitución i us preceptus sobre linguas que contenin us diferenteis estatutus de autonomía. É dicel, a ratificación da CELRM por parti de España le dá máximu rangu legal a esta norma internacional i obriga a toas as institucións i gobernus au sei cumprimentu, feito hasta agó totalmente incumpríu e ignorau, como venin denunciandu as diversas evaluacións du Consellu de Europa sobri a aplicación en España desta normativa legal feitas por expertus de varius paísis europeus.

Pa acompañal u cumprimentu desta norma i suxeril milloras ó rectificacións na aplicación da CELRM, u Consellu de Europa elabora periodicamenti uns informis redactaus por comités de expertus. Pa España u Consellu de Europa ia ha elaborau tres informis periódicus, u primeiru dau a coñocel o 21/9/2005, u segundu u 10/12/2008 i u terceiru u 24/10/2012.

Nu primeiru dus informis nin se menciona a existencia das falas dus Tres Lugaris, como tampoicu hai referencias a oitras falas minoritarias, peru nu segundu dus informis u Consellu de Europa se refiri a estas falas comu “galegu en Extremadura” ó “galegu de Extremadura”. Nu terceiru dus informis, nu máis recenti, fala en oitu ocasións de “galegu en Extremadura” i en unha sola ocasión apareci referíu tamén comu “portugués du Val de Xálima”. É dicel, en Europa ia sabin oficialmenti da existencia desta falas. Peru nu Estatutu de Autonomía de Extremadura non apareci niñunha referencia, non ia de oficialidai, simplementi unha referencia de que existin i de que forman parti du patrimoniu lingüísticu extremeñu, comu o portugués falau por extremeñus en Olivença, Firreira de Alcântara, Cedilho, campu de Alcântara, Táliga etc.

A CELRM contén unha serie de compromisus que us estaus adquirin pa preserval a súa riqueza lingüística. A Parti III recolli medías a favol du usu das linguas rexionais i minoritarias na vía pública, na escola, nus meius de comunicación, na xusticia, na administración, na toponimia etc. Esta Parti III son compromisus aplicablis ás linguas que os estaus recoñozan expresamente comu minoritarias, i España sólu recoñoceu aquelas linguas que son oficiais nus estatutus de autonomía, é dicel: galegu, vascu i catalán.

Ás oitras linguas, e inclusu ás linguas ó falas non recoñocías por España, le é de aplicación a Parti II da CELRM. Nu primeiru informi du Comité de Expertus du Consellu de Europa (2006) se dici mui claramenti nu sei puntu 77:

“U feitu de que unha lingua non apareza citá por un Estau nu Instrumentu de Ratificación ó nu informi periódicu inicial non a priva dus beneficius de protección que le brinda a Parti II da Carta.”

Cuais son estis beneficius de protección da Parti II da Carta Europea das Linguas (arts. 8 a 14) dus que se poería beneficial tamén u valegu dus Tres Lugaris?

a)      U direitu a un ensinu infantil, primariu i secundariu na fala propia.

b)      A inclusión du estudiu da lingua minoritaria nus programas universitarius i escolas oficiais de idiomas da comunidai autónoma. Tamén u sei estudiu en cursus de adultus i cursus pa forasteirus.

c)      U direitu a usar a lingua minoritaria nus axuntamentus i oitrus órganus administrativus  (plenus, actas, bandus, cartelería, sinalética etc.) i que en toa a administración se recoñoza u dereitu a ser atendíu na lingua minoritara (por oral i por escritu).

d)      U fomentu dus estudius lingüísticus, filolóxicus e históricus sobri a zona.

e)      A formación na lingua de funcionarius i profesoris que exerzan na zona ondi se fala a lingua minoritaria, pa que a poian usal con a xenti i non obriguin a que a xenti du lugal cambii de lingua.

f)       U direitu a usar a lingua en tós os procesos xudiciais.

g)      U direitu au usu legal dus topónimus (As Ellas, Trebellu, Valverdi, Pesqueiru...)

h)      U direitu au usu legal de nomis i apelíus na fala: Peiru, Ládaru, Valenti, Laxas...

i)        Apoiu á edición de textus i manuais escolaris, literatura, música etc., na lingua minoritaria.

j)        Apoiu á edición de revistas i meius de comunicación na lingua minoritaria.

I algunhus oitrus aspectos máis da vía comunitaria. España se comprometeu a velal por tós estis dereitus pero polo de agó non ha feitu ná. I Estremadura nin sequera recoñoci nu sei estatutu de autonomía a existencia destas falas, da lingua do Val du Ellas. A semana que vén analizaremus comu se debería aplical a Carta Europea das Linguas aus Tres Lugaris i qué foi u que le declararan us gobernus español i extremeñu au Comité de Expertus du Consellu de Europa a propósitu das nosas falas.

U valegu du Val du ríu Ellas i a Carta Europea das Linguas Rexionais i Minoritarias (I)