Toas as culturas do mundu han celebrau sempris o solsticiu de invernu con diversus ritus i tradicións. Así por exemplu, os romanus, cá 25 de dicembri celebraban o nacimentu do sol invictu, que era máis ó menus a celebración do nacimentu du dios Apolu; nas primitivas culturas xermánica i nórdica se festexaba tamén o nacimentu do sol nacenti; os incas de América celebraban así mesmu o nacimentu de Inti, o dios sol, etc.
Os primitivus cristiáns non celebraban a Navidai. Esta festa empezó a festexarse a partir do siglu IV pola adopción i fagotización por parti do cristianismu da celebración anual do nacimentu do sol, pa ficel máis fácil asina que os romanus se pudesin convertil ao cristianismu.
A pesar deste revestimentu cristián da antiga festa do solsticiu de invernu, de celebración que a lu le vai gañandu tempu á noiti, agó coa identificación de Cristo é a lu i nacimentu da lu i do sol é igual ao nacimentu de Cristu, quean aínda entre nós numerosas tradicións anteriores ao cristianismu que convivin con beléns, pesebris, misas du galu, festa dos Reis Magus i to o aparellu ritual da igrexa nesta época. De feitu, por exemplu, temus mutus refráns en toas as linguas románicas, que fan referencia ao progresivu aumentu do día ficendu alusión ao santoral: "Por Santa Lucía, o pasu dunha galiña", "Por San Silvestri, o saltu dunha lebri" etc., refráns que tan ben domina o profesor Enrique Gargallo, da Universidai de Barcelona i tamén amigu i gran coñocedor das falas do Ellas.
Unha tradición arcaica que nós temus é a do lumi novu ó cepu de Nadal. Na Noitiboa se acendi nos fogaris das casas un troncu de carballu i se deixa arder asta o día de Reis. Esta tradición existi desdi Escandinavia asta os Balcáns i asta a península ibérica. Os restus desti troncu tiñan propiedais máxicas, pois servían o restu do anu pa protexer do raiu, das atroás i de tó o que fosi mau pó campu i pás persoas. Aínda hoixi, agó mesmu, poemos ver en mutas aldeas de Portugal ao lau das igrexas como se fain grandis fogueiras nesta época.
Independentimenti de vellas pervivencias i das nosas crencias particularis, o que é incuestionabli é que por historia pertencemus á cultura cristián i que os ritus, tradicións i celebracións cristiáns impregnan toa a nosa existencia. I en concretu en España tenin gran tradición os vilancicus, as cancións dedicás ao nacimentu do meninu-dios.
En toa España i Portugal tuveron muta importancia desdi os siglus XV i XVI os vilancicus cantaus en galegu debíu á tradición da canción de Navidai en Galicia. En Portugal, León i Castela se identificaba galegu con galileu i a pobreza de Galicia coa pobreza da Galilea ondi Cristu renacía tós os anus. De feitu, o primeiru vilancicu do que se ten noticia en Portugal, en 1673, é un vilancicu titulau “Deus nace galego”.
Os diversus autoris que se han vindu ocupandu do estudiu da cultura do Val do Ellas desdi principius do siglu XX, han deixau escritu que esta comarca se caracterizaba entre oitras coixas por non ter folclori musical propiu, algu que a mí sempris me había producíu estrañeza.
Estis días o amigu Antonio Corredera ha vindu dandu a coñocel a existencia conxunta de varius vilancicus, unhus de autor i oitrus popularis, escritus pa sel cantaus en valegu ó xalimegu, o que mos dá unha idea de que poendo ser certu o que dicían algunhos estudiosus, o constatabli hoixi é que ia hai un certu folclori musical, ia hai cancións, polo menus arreor do tema da Navidai. Corredera mos ha díu abrindu os ollus a pezas comu “Qué lindu é u mininu”, vilancicu lagarteiru da autoría de Severinu López, ó “Con un sombreiru de palla”, vilancicu mañegu de Marisol Ferro, ó o popular valverdeiru “Ei vi au mininu Jesús”, o que supón unha mui agradable descuberta. Con estis i oitrus ben se poería empezar a compoñer un Cancioneiru dos Tres Lugaris, acompañando ás letras a partitura musical á espera de que un día un coru ó un grupu musical se decidan a gravalus nun CD.
Pa mí é unha alegría (i un aliviu) saber que si hai cancións de Navidai nas nosas falas, i ondi non hai se crean, que pa isu a lingua está mui viva na boca i nos corazóns dos valverdeirus, lagarteirus i mañegus. Por isu aproveitu esti espaciu pa uñirme a elis i cantar desdi a distancia estis vilancicus, desearvos a tós vós unhas felicis festas de Navidai ó de solsticiu de invernu i despirme cunha “panxoliña” galega (un vilancicu popular, non cultu), a Canción do Nadal de Luíntra, cantá por unha das nosas melloris vocis femininas, Guadi Galego, arroipá por un gran grupu folk, Berrogüeto. Muta soidi i felicidai a tós.
https://www.youtube.com/watch?v=lqcrXaIzai8&feature=youtube_gdata_player