viernes. 29.03.2024

U valegu du Val du ríu Ellas i a Carta Europea das Linguas Rexionais i Minoritarias (i III)

 En España existen tres divisiós lexislativas pás linguas. No cumi da pirámide está o castelán ó español, que tós os españois tenin o debel de coñocel i o dereito de usal (art. 3.1 da Constitución); logu venin as linguas que foron recoñocías como cooficiais nalgún estatutu de autonomía (art. 3.2), como son o galegu en Galicia; o vascu no País Vascu i Navarra; o catalán en Cataluña, Balearis i Valencia; i o aranés (con sólu 4.300 falantis) en Cataluña. I por últimu están as linguas das que didi o art. 3.3 da Constitución que forman a riqueda i o patrimonio lingüísticu español, que se debin respetal i protexel (asina, en abstractu).

Nesti últimu grupu hai un poicu de tó: hai linguas recoñocías nalgún estatutu peru sin carácter cooficial (galegu i asturleonés en Castela-León), hai linguas que non figuran en estatutu niñún pero que tenin leis de usu i protección (asturleonés i galegu en Asturias, aragonés i catalán en Aragón), hai linguas que non tenin niñún recoñocimentu nin consideración (portugués en Salamanca i Extremadura; catalán en Murcia; árabi en Ceuta; bereber en Melilla etc.), i tamén hai linguas ó variedais que tenin algún tipu de mención vaga que a ná obriga nin comprometi aos gobernus: por exemplu a declaración BIC (Ben de Interesi Cultural) que le dó o Parlamentu extremeñu á Fala (valegu) en 2001. Toas estas menciós de todas estas linguas i variedais que deberían ser respetás i protexías, en realidai non están valendu de mutu porque tó son brindis ao sol i pomposas declaraciós oficiais que na práctica non se tradudin en ná (nin no ensinu, nin na administración, nin nos meius de comunicación etc.).

O grupu lingüísticu formau por valverdeiru, lagarteiru i mañegu, a Fala do Val de Xálima ó valegu do Val do ríu Ellas sólu ten unha pequena mención BIC, mención que sempris se le ha aplicau au patrimoniu material (pontis, igrexas, muñus, crudeirus, castelus...) i que agó, aplicá a un patrimoniu inmaterial, os gobernus non sabin comu protexel i fomental.

Peru a Carta Europea das Linguas Rexionais e Minoritarias, que forma parti do bloque constitucional das leis españolas porque é un tratau internacional asinau i ratificau por España no seu do Consellu de Europa, si que le didi aos gobernus (español i extremeñu) por ondi poin empezal a aplicala, por ondi poin empezal a protexel i fomental a Fala ó valegu ó xalimegu. I ia non tenin disculpa niñunha pa non empezal a traballal:

a) No ensinu: coa introdución da ensinanza da lingua e na lingua, con axúas á edición de materiais escolares i literarius na lingua propia, formación de profesorado, etc.Tamén co estudiu científicu sobri a lingua na Universidai de Extremadura (UNEX) i con cursus de lingua voluntarius pa futurus mestris, meicus, administrativus etc. Cursus de verán i cursus pa adultus ao longu do ano.

b) Na administración: dereitu a dirixirse á administración local (axuntamentus) na lingua, por oral i por escritu, i dereitu a ser atendíu por oral i por escritu. Existencia de formularius bilingüis a disposición dos vidiñus. Actas municipais, bandus etc., tamén na fala do lugal. Toponimia autóctona recoñocía i válida oficialmenti coa conseguinti eliminación das aberraciós por falsas traduciós.

c) Na xusticia: dereitu a ser atendíu, por oral i por escritu, na lingua do lugal, inclusu eitandu man de intérpretis se alguén non entendesi ó o valegu do río Ellas (coisa que non sería precisa habendu respetu i boa voluntai).
d) Nos meius de comunicación: as administraciós ternán que procurar a existencia de meius de comunicación propius na lingua: radio, prensa e TV, ó polo menus de programas i espacius na lingua i sobri a lingua i cultura dos Tres Lugaris en meius provinciais i autonómicus (mutus extremeñus descoñocin esta realidai do Val do ríu Ellas ó tenin dela unha visión enganá, o que leva a incomprensiós facilmenti solucionablis).

e) Nas relaciós coas comunidais vidiñas,as autoridais fomentarán os intercambius culturais, educativus, pedagóxicus, deportivus i de tó tipu coas comunidais que teñan unha lingua “idéntica” ó “semellante”.Quel dicel, deberanse fomental tó tipu de relaciós con Portugal i con Galicia, ondi se falan linguas “identicas/semellantes” pa favorecel o intercambiu e experiencias i a afirmación lingüística dos falantis.

Tamén nesa mesma Carta Europea das Linguas se describen medías de recoñocimentu de dereitus lingüísticus no mundu sanitariu-asistencial, no mundu laboral, no mundu empresarial (co recoñocimentu da validé da etiquetaxi na lingua propia de tó tipu de produtus) etc., etc.

A toas esas variedais non cooficiais que ampara o puntu 3.3. da Constitución tamén as defendi a Parti II da Carta Europea das Linguas. É responsabilidai das autoridais cumpril i fel cumpril as leis, dandu exemplu ellas mesmas, peru tamén é responsabilidai dos falantis reclamal esis dereitus, empezandu por sabel que existin.

Ei pensu que se de entrá se aplicasin minimamenti as partis que tocan ensinu i administración, cunhas execuciós de compromisus que non implicarían mutu diñeiru para as administraciós, poeriamos estar soñandu ia con detel o procesu de desnaturalización que se observa nos Tres Lugaris dendi fai vinti anus.

Da mesma maneira que fai vinti anus os tres axuntamentus reclamorin medías de protección pá Fala, ei creu que agó mesmu deberían os tres reclamal a aplicación do articulau da Parti II da Carta Europea, porque é de xusticia, porque é de lei i porque España i Extremadura tenin a obrigación de preserval i difundil nas millores condiciós este patrimoniu universal. 

U valegu du Val du ríu Ellas i a Carta Europea das Linguas Rexionais i Minoritarias (i...