Duns anus a esta parti, estamus asistindu polu día de difuntus á extensión como u fogu dunha vella tradición céltica irlandesa, a du Samaín, u día de conexión con u máis alá, con us difuntus, pero a través da invasión norteamericana chamá comercialmenti Hallowen. Empezó a coixa nas academias de inglés i nus colexius de eliti madrileñus, de aí se propagó au restu de colexius de España, i hoixi ia mos pareci que é normal en toas partis que us meninus i as meninas se disfracin de bruxas, zombis, vampirus etc., i vaian a festas de disfracis en colexius, asociacións culturais etc. Ia temus o Hallowen incrustau nus comercius ó nu calendariu de actividais paraescolaris, xuntu con o día da pá, u día du libru i toas esas celebracións.
Ia está, ia molu han metíu, pero que sólu sea istu, esperemus que dentru de poicu non empecemus a celebral tamén u 4 de xuliu ó u día de acción de gracias comendu pavu i toas esas celebracións que vemus nas películas americanas. É unha colonización lingüística i cultural que se fai insoportabli.
Na miña terra, u Val du Fragoso, nu suroeste de Galicia, i tamén noitras partis de Galicia, existi a festa das cabazas. Us nenus afuracan as cabazas, le fain buracus pús ollus i pá boca, i le metin dentru lucis pa que asustin de noiti. I asina esas cabazas son postas nus camiñus i callis pa que “asustin” a viciñus i persoas que circulan por esas vías de noiti. I se comin castañas porque estamus nu tempu dus magostus. Non temus Hallowen, temus oitra coixa, nosa, i agó tamén nas escolas i asociación han empezau a reaccionar contra a “coca-colonización” potenciandu a festa das cabazas i us magostus, borrallás ó castañás, que das tres maneiras se coñoci. Non poemus perdel us nosus costumis nin mutu menus suplantalus con tradicións i costumis estranxeirus.
Estó estis días nu Val du Ellas, en parti pa traballal na microtoponimia, en parti pa saudal us amigus i en parti pa vivil u mei primeiru San Martiñu en San Martiñu de Trebellu. I falandu con a xenti du lugal me enteiru de que pa aqui hai un costume, unha tradición propia polu menus dus tres lugaris (Valverdi, As Ellas i San Martiñu de Trebellu) du día de difuntus que se está perdendu: u pan quenti. I que é “u pan quenti” ?
Según me dicin us amigus du lugal, na véspera du día de difuntus i u propiu día de difuntus, us meninus (i antis tamén us zagais i us adultus) diban polas casas batendu nas portas i pindu “pan quenti”. As persoas das casas le daban normalmente castañas, nocis, marmelus, figus pasus ó migrás. Au mesmu tempu, us monaguillus diban polas casas ficendu soal matracas i carracas i pindu pan quenti, i logu eitaban toa a noiti dobrandu campás i ceaban du que les habían dau polas casas, e inclusu chegaban a durmil nus campanarius. U pan quenti. A xenti pía pan quenti peru le daban de tó un poicu, i tó le valía. Non era “truco o trato”, era pan quenti en forma de frutus i frutas du lugal.
Hoixi ia sólu mantenin a tradición i fain a “ruta” du pan quenti us meninus ó as madris acompañandu meninus menoris de oitu anus. Ia non a fain us zagais, nin us adultus. I en mutus sitius ondi chaman le dan gusanitus, gominolas, patatas fritas, chocolatinas i oitras coixas modernas.
Ei propoñu que desde us colexius e instituto dus Tres Lugaris se investigui, que se le pregunti á xenti maiol i se faia unha gran festa u anu que vén arreol da tradición du “pan quenti”. ¿De ondi poi vil esta tradición? ¿Que significau ten? ¿Existi algu pareciu noitras terras viciñas? ¿Ten algún significau antropolóxicu? Que se faia isu i que se anime aus alumnus a que saian ficendu festa i ruíu polas callis pindu pan quenti i non trucus nin tratus rarus. Porque u nosu non é unha carnavalá a conta dus nosus difuntus, u nosu na miña terra é asustal con cabazas i u vosu un Val du Ellas é u pan quenti. I deixémonos de Hallowens i doitras suplantacións culturais. Pan quentiñu, por favol, sean migrás, marmelus ó castañas.