Fai unhus días pasí cu cochi por dientri dun vellu local da zona das Travesas, en Vigo, i non pudi máis que acordarme da única vé que eití toa a noiti alí falando con alguén. U local se chama “De Catro a Catro”, como un famosu i fermosu libru du poeta rianxeiru i mariñeiru Manuel Antonio, i foi fai mutus anus centru de reunión de escritoris, artistas, músicus e intelectuais de toa Galicia i norti de Portugal. Hoxi é unha cafetería-tetería normal pero ás vedis, por temporás, aínda volvi a tel aquel bulil de ideas i actividais culturais que había tíu noitru tempu.
A principius du verán de 1992 se había celebrau a edición anual dus Premius da Crítica Galicia coa ritual cea na que se entregaban os galardós de literatura, artes escénicas, teatru, música etc. Us organizadoris daqueles premius me habían píu que invitase a algún representanti dus falantis daquela zona de Estremadura ondi falaban tan parecíu a nós, pa que dixesin unhas palabras de presentación i saú na cea dus premius. Ei me pusi en contactu con Domingu Fradis i Severinu Lopi , poetas i estudiosus da fala, i anti a imposibilidai de acuír niñún dos dois, me falorin da opción de que puesi vil Ambrosiu Lopi, ermán de Severinu i catedráticu de inglés en Xixón, ia que Ambrosiu diba a viaxal esis días au lugal pa asistil á romería da Divina Pastora.
I así foi, Ambrosiu chegó a Vigo, mos presentamus i ceamus xuntus. U recibimentu aus falantis du Val du Ellas, personificaus en Ambrosiu, non pudu ser máis cálidu i entusiasta. Ambrosiu faló con emoción i toa a xenti da cultura escutó por primeira vé u lagarteiru, unha fala que era i non era, que se parecía i se diferenciaba, que poía sel galegu i tamén oitra coisa. En tó causu, tó u mundu recoñocei naquela maneira de falal a feitura da nosa lingua, se non era primu primeiru era segundu, peru parenti era, un parenti descoñociu pero agó recuperau.
Au acabal a cea tuvemus que esperal mutu tempu asta que Ambrosiu acabó de cumprimental a toa a xenti que se había acercau a felicitalu i a interesalsi pola súa fala. Ambrosiu seiu exultanti e insistiu en que aquela noiti non poía acabal tan prontu. Como muta da xenti que estaba na cea diría au De Catro a Catro, alá fumos nós tamén.
Na barra du local estaba Xosé Luís Méndez Ferrín, u mellol poeta i narradol galegu vivu, que chegaría a sel anus máis tardi presidenti da Real Academia Galega. Ferrín, homi curiosu i mui intelixenti, mos chamó i mos convidó. Non sé cuantas horas eitamus alí falandu us tres du divinu i du humanu, das falas i das linguas, da historia, dus apelíus, dus topónimus, de poesía… sólu sé que cuandu nos demus conta ia era día.
Comu ei sabía que Ambriosiu tiña que condudil asta As Ellas le dixi que se fora eital unhas horas, que non poía condudil cuatro ó cincu horas sen durmil. Pero Ambrosiu me respondei didéndume que estaba tan excitau i tan emocionau por aquela noiti tan especial que non tiña sonu niñún i que o que tiña era un soñu, que soñaba con que se estableceran ladus de cooperación i amistai permanentis entri us Tres Lugaris i Galicia, porque tiñamus mutu en común, empezando pola fala, i unha historia por redescubril.
Por fortuna Ambrosiu chegó ben pá festa da Divina Pastora. Esi mesmu verán u visitamus na súa casa das Ellas i a última vé que u vimus foi en Oviedo. A Dirección General de la Juventud convocaba o Premio anual de Jóvenes Investigadores. Unhus alumnus meis, estudiantis de Maxisteriu en Pontevedra i que ia habían estau nos Tres Lugaris, se presentorin i gañorin u premiu cun proxecto de investigación sobri as falas du Ellas. A entrega do galardón (dotau naquelis tempus con un millón de pesetas) era en Oviedo i avisamus a Ambrosiu, que vivía en Xixón, pa que viñesi a celebralo con nós.
Foron mutus us abrazus i tamén foran mutas as botellas de sidra que se abriron na celebración do nosu premiu. Brindamus longamenti pola lingua común i polo éxito du proxectu. Us resultaus daquela investigación foran publicaus en 2004 por Benxamín Riobó i Miguel Sartal nu libru “Fala e Cultura d’Os Tres Lugaris”.
Un mal día, condu volvía de Inglaterra de discutil aspectus da súa tese de doutoramentu co sei directol, Ambrosiu paró na beiravía dunha autopista francesa pa vel un momentiñu un mapa. Un camión se despistó i u atropeló. A súa morti foi mui dura pá súa familia i seis amigus, pero a desaparición du sei entusiasmu foi tamén unha enorme perda pá defensa das falas du Ellas.
Con motivu du “1º Día da Nosa Fala”, Ambrosiu había escritu un poema que alguén debería musicar i du que recollu aquí sólu unhus versus:
Ei le diría á nosa fala
eris nosa i eris fala
que siría de nós sin ti
ondi estaría a nosa gracia.
Piteira, aishín, piringallu,
abicáncanu i escrinu
escagallalsi de risha
i oitras coisas que non digu.
U que a poia escribil que a escriba,
U que a sepa falal que a fali
I si algún quel aprendela
Nós la inshinamus de bardi.
Se algún día se instituíse nu Val du Ellas un premiu de dinamización social da lingua, tenría que leval u nomi de Ambrosiu Lopi, aquel homi que pola emoción da lingua non tiña sonu i que pola emoción da lingua tiña un soñu: establecel cooperación frecuenti coas oitras terras que falan como nós pa enriquecimentu recíprocu.